"न्या मज झडकरी माहेरासी" यामध्ये 'माहेरी" म्हणजे नेमके कुठे?

🌹🌷 " नामप्रेमचिंतन " 🌹🌷

शंका - 'सद्गुरुनाथा, श्रीप्रल्हादा, हाक कधी ऐकसी, न्या मज झडकरी माहेरासी" यामध्ये 'माहेरी" म्हणजे नेमके कुठे?

श्रीराम!

न्या मज झडकरी माहेरासी!

आज प्रत्येक संसारी मनुष्य मी खरा पूर्ण समाधानी होणार की नाही या संदेहात जगत आहे.

पुढे ब्रम्ह मागे माया, मध्ये संदेहाची काया |

यामध्ये मूळ ब्रम्हस्वरूपापासून आलेला आत्मा कायाप्रवेश करून जेंव्हा या मायिक जगात येतो, तेंव्हा मायेच्या अधीन होऊन तो संदेहयुक्त जीवन जगतो. वरील चरणात ब्रम्ह म्हणजे माहेर; आणि ज्या मायिक जगात आपण येतो, ते सासर!

माहेर म्हंटले की सासरही ओघाने आलेच. याकडे पारमार्थिकदृष्टीने बघितलं तर सासर हे विषयप्रवृत्त करतं; तर माहेर निवृत्ती शिकवतं! माहेरी लहानाची मोठी झालेल्या मुलीला आईवडील सर्वांना जीव लाव, हे शिकवतात; पण हे तुझं घर नाही, ही तुझी माणसं नाहीत असा मार्मिक बोधही देतात. कर्तव्यतत्पर राहूनही आसक्तीपासून निवृत्त रहायला शिकवतं ते माहेर!

प्रवृत्ती सासूर निवृत्ती माहेर |

तेथें निरंतर मन माझे ||

निवृत्तीरुपी माहेरी जी सदाचाराची शिकवण मिळालेली असते, त्या सदाचरणाने सासरी कर्मप्रवृत्त व्हायचं पण मनातून आसक्तीची निवृत्ती करून. अवघाची संसार सुखाचा करीन हे साधावं वाटतं,

म्हणोनिया सदा सावध असावे | विमुख नसावे राघवेसी ||

सासरी म्हणजे संसारात आल्यावर जर एखादी स्त्री विकारांना बळी पडली तर तिचं एकटीचं नुकसान होत नसून त्याचा फटका संपूर्ण कुटुंबाला बसतो. बालपणी शाळेत अनेक अभ्यासविषयांचं चिंतन, मनन करून एखादा उच्चशिक्षित जर आपलं ज्ञान पैसा, मान, लौकिक यांच्या हव्यासापोटी खर्च करत असेल तर त्याला सुखदुःखाचा सासुरवास आयुष्यभर सोसावा लागेल. तेंव्हा, कर्तव्य बजावताना त्यादरम्यान येणाऱ्या प्रलोभनांपासून निवृत्त होण्याचे स्थान म्हणजे माहेर!

माझ्या परिचयाचे एक मोठे नामवंत कवी अधूनमधून माझ्याशी बोलत असतात. बोलतांना ते एवढी प्रतिभाशक्ती असूनही म्हणावा तेवढा पैसा, प्रसिद्धी मिळत नाही, याबद्दल खंत व्यक्त करीत असतात. अशी माणसं लौकिक ज्ञान मोठ्या प्रमाणात मिळवूनही खऱ्या समाधानाला मुकतात. माझ्या मनात विषयाची आसक्ती असेल तर माझी वाणी विषयाचंच चिंतन करून माझ्या बोलण्यातून, लिहिण्यातून विषयच प्रगट होईल. आज बुद्धीचा विकास फार झाला आहे. एखादा लेखक, एखादा कवी आपली प्रतिभाशक्ती वापरून लोकांना कल्पनाविलासात रममाण करतो. “नसे राम ते धाम सोडोनी द्यावे” या संतवचनाप्रमाणे “नसे राम ते काम सोडोनी द्यावे”. ज्या बोलण्यातून, ज्या प्रतिभेतून, ज्या क्रियाशक्तीतून राम प्रगट न होता काम प्रगट होतो, ते वाचन, ते लेखन, ते श्रवण आपल्या विषयओढीचं द्योतक तर असतंच; परंतु, आपल्या लेखनातून जर इतर वाचक, आपल्या सादरीकरणातून इतर प्रेक्षक विषयलोलुप होत असतील तर त्यांच्या मानसिक, भावनिक पापाचरणाचं सगळं खापर त्या लेखक, कवी किंवा कलाकारावर फुटतं. शब्द ज्ञान भरपूर आहे, पण ही शब्दज्ञानाची भक्ती संसारासक्तीच्या अधिष्ठानावर आहे, असा व्यक्ती भक्त नसून विभक्त असतो, असं समर्थांनी स्पष्ट सांगितलं आहे.

शब्दज्ञान भक्ती संसारी आसक्ती | त्या नाव विभक्ती सत्य जाण ||

आणि “विभक्त नव्हे तो भक्त” अशी भक्तीची व्याख्या असल्याने

विचारूनी पाही आसक्ती मनाची |

दुर्दशा ज्ञानाची करू नको ||

असा सावधानतेचा इशारा समर्थ देतात. अशा विषयलोलुप आकर्षणांना न भुलणारं रामानंदात रमणारं स्थान म्हणजे माहेर! या माहेरी मला झडकरी न्या असं हा साधक सद्गुरूंना विनवत आहे.

लौकिक गोष्टींकडे ओढा असलेला मनुष्य विवेकी असू शकत नाही. विवेक गमावून बसलेला मनुष्य माहेरी जाऊ शकत नाही. माहेरी गेल्याशिवाय समाधान मिळू शकत नाही. आणि माहेर म्हणजे लौकिक आसक्तीची पूर्ण निवृत्ती!

वाघिणीचं दुध हे फक्त सोन्याच्याच भांड्यात राहू शकतं; इतर भांड्यांना छिद्र पाडून ते निघून जातं. त्याप्रमाणे, भक्तीप्रेम हे निवृत्तीच्या पात्रातच राहू शकते; विषयप्रवृत्तीच्याभांड्यात ते घेण्याचा प्रयत्न केल्यास मान, लौकिक, स्तुती, निंदा इ. छिद्रातून ते निघून जातं. माहेर म्हणजे हे निवृत्तीचं भांडं! या निवृत्तीच्या माहेरी जाण्याचे प्रयत्न विषयसंगाने साधणार नाहीत;

होत नाही प्रेत्न संतसंगेविण |

रामदास खूण सांगतसे ||

तेंव्हा माहेरचं समाधान अनुभवायचं असेल तर संतांना अपेक्षित विषयनिवृत्त नामाभिमुख आचरण ठेवावं, हा या अभंगाचा हितोपदेश आहे! तो उपदेश आपण अंतःकरणात रुजवून सतत सावधानता ठेवली, तर रामराया आपले कल्याण करेल!

    ("नामप्रेम" पुस्तकातून साभार)

 !! जानकी जीवन स्मरण जय जय राम !!